گفتوگو با سمیرا شاهوردی و حمیدرضا قاسمی، مادر و پدر زندهیاد کیانا قاسمی، از جانباختگان پرواز ۷۵۲
رسانهٔ همیاری – ونکوور
این گفتوگو از سلسله گفتوگوهای اختصاصی رسانهٔ همیاری «با بازماندگان مسافران پرواز ابدی ۷۵۲» است. گفتوگو با خانوادههای دیگر از طریق این لینک در دسترس است:
https://bit.ly/Hamyaari-PS752Families
شایان ذکر است که گفتوگو با خانم سمیرا شاهوردی و آقای حمیدرضا قاسمی برای درج در نسخهٔ چاپی شمارهٔ ۱۴۷ رسانهٔ همیاری مورخ ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱، در تاریخ ۲۱ نوامبر ۲۰۲۱ تنظیم شده است و تحولات پس از این تاریخ در آن انعکاس نیافته است.
*******
با سلام خدمت شما خانم شاهوردی و آقای قاسمی عزیز، از وقتی که به ما دادید و دعوتمان را برای این گفتوگو پذیرفتید، بسیار سپاسگزاریم. ضمن عرض تسلیت دوباره برای ازدستدادن دختر عزیزتان، لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید و سپس دربارهٔ فرزندتان، زندهیاد کیانا قاسمی، که در فاجعهٔ سرنگونی هواپیمایی اوکراین از دست دادهاید، برایمان بگویید. علائق ایشان چه بود، کِی به کانادا مهاجرت کردند و در چه زمینهای فعالیت داشتند؟
سمیرا شاهوردی: با سلام خدمت شما، از شما سپاسگزاریم که با مصاحبه با خانوادههای پرواز PS752 در زنده نگهداشتن یاد و نام این عزیزان تلاش میکنید. من سمیرا شاهوردی مادر کیانا هستم. کیانا ۱۹ ساله بود. او علاقهٔ زیادی به ورزش فوتبال داشت و عاشق تیم رئال مادرید بود. در روزهای بازی این تیم در خانهٔ ما جشن برپا بود.
کیانا دختری بود با آرزوهای بسیار بزرگ، خودش همیشه به من میگفت: «من در ایران نمیتوانم به آرزوهای خودم برسم.» با اینکه عاشق ایران و وطنش بود، در تلاش بود به آرزوهای بزرگی که در سر داشت، برسد و کانادا را برای رسیدن به این آرزوها انتخاب کرد. او چهار سال تمام بیوقفه و شبانهروز مشغول خواندن زبان انگلیسی بود تا بتواند آیلتس ۷ بگیرد. از دبیرستان با معدل ۱۹٫۳۰ فارغالتحصیل شد و با وجود اینکه در دانشگاه سراسری در رشتهٔ شیمی قبول شد، ولی ترجیح داد در رشتهٔ مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد تهران شمال مشغول به تحصیل شود. کیانا دو ترم را در رشتهٔ مهندسی پزشکی ادامه داد، اما بهدلیل جو بدِ دانشگاه و مسائل ایدئولوژیکی که همه از آن باخبریم، تصمیم گرفت در رشتهٔ فناوری اطلاعات (IT) هوش مصنوعی در کالج جرج براون تورنتو ادامهٔ تحصیل بدهد. روز دهم ژانویه کلاسهایش شروع میشد که در راه رفتن به کانادا و رسیدن به رؤیایش در هشتم ژانویه بهدست اشقیا پرپر شد. مهاجرت کیانا زمانی اتفاق افتاد که در دانشگاه با عقیدتی-سیاسی بر سر موضوع حجاب و مسائلی دیگر که جنبهٔ ایدئولوژیک داشت، به مشکل برخورد و چندین بار با گشت ارشاد درگیر شد و در آخر تصمیم به مهاجرت به کانادا گرفت.
فقدان فرزندتان چگونه بهلحاظ روحی و روند زندگی روزمره، شما و دیگر اعضای خانواده و نزدیکانتان را تحت تأثیر قرار داده است؟
حمیدرضا قاسمی: نبودن کیانا و فقدان او ضایعهٔ جبرانناپذیری به زندگی ما وارد کرد. همچنین رفتن کیانا با شیوع بیماری کووید-۱۹ که شکل زندگی همهٔ مردم دنیا را عوض کرد، همزمان شد. با همهگیری کووید-۱۹، خانوادههای پرواز ۷۵۲ هم خانهنشین شدند و این موضوع هم به من، هم به سمیرا و هم به دختر کوچکمان لطمهٔ بزرگی زد.
اگر اقداماتی اعم از تأسیس انجمن خیریه یا اهدای بورس تحصیلی یا مواردی از این دست برای گرامیداشت یاد و خاطرهٔ فرزندتان انجام دادهاید یا در فکر انجام آن هستید، لطفاً بفرمایید.
حمیدرضا قاسمی: من و سمیرا اصالتاً تفرشی هستیم. ما برای شادی روح کیانا نسبت به خرید دستگاه سیتی اسکن اقدام کردیم تا مردم تفرش و روستاهای اطراف ناچار نباشند برای تصویربرداری سیتی اسکن مسافت ۱۵ کیلومتری تا اراک را طی کنند یا به شهرستان قم بروند.
آیا با سایر بازماندگان قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی ارتباط دارید؟ اگر پاسخ مثبت است، این ارتباط چطور به شما کمک کرده است؟
سمیرا شاهوردی: بله، تقریباً با تمام اعضای خانوادههایی که داخل ایراناند در ارتباطیم و از آنجا که درد مشترکی داریم با یکدیگر آرامش میگیریم.
نزدیک به ۲۳ ماه از این فاجعهٔ بسیار تلخ گذشته است. در طول این مدت، آیا هیچ تماسی از سوی مسئولان بررسیکننده در ایران، کانادا یا اوکراین با شما گرفته شده است؟ آیا هیچ گزارشی از روند دادرسیِ این پرونده در اختیار شما قرار داده شده است؟
حمیدرضا قاسمی: طی این ۲۳ ماه بهکَرّات از بنیاد شهید و امور جانبازان و سازمانهای ذیربط با خانوادهها تماس گرفته شده و برای پرداخت غرامت و گرفتن رضایتنامه با ما گفتوگو کردهاند، ولی ما خانوادهها بههیچعنوان با جمهوری اسلامی به توافق نرسیدهایم. در ارتباط با دولت کانادا هم هیچ تماسی با ما گرفته نشده است. با وجود اینکه طبق شنیدههای ما دولت کانادا اعلام کرده بود که به خانوادههای پرواز اقامت دائم کانادا را خواهد داد، ولی ظاهراً همه حرف بود و تاکنون و با گذشت نزدیک به دو سال از سقوط هواپیما، در این رابطه هیچ دستورالعملی به ادارهٔ مهاجرت ابلاغ نشده است.
اواخر فوریهٔ امسال گزارش خانم اگنس کالامار، گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل متحد در امور اعدامهای فراقضایی و خودسرانه، دربارهٔ روند رسیدگی مراجع قضایی ایران به پروندهٔ سرنگونیِ پرواز ۷۵۲ منتشر شد که در آن به موارد مهمی اشاره شده بود. از جمله اینکه «بهنظر میرسد برخی مدارک از بین رفته باشد» یا «مقامهای ایرانی هنوز «فراتر از هرگونه تردید منطقی» ثابت نکردهاند که هواپیما را بهطور عمدی هدف قرار ندادهاند.» آیا شما این گزارش را دیدهاید؟ نظرتان دربارهٔ آن چیست؟
سمیرا شاهوردی: ایران در همان صبح سرنگونی هواپیما با بولدوزر کلیهٔ مدارک و مستندات را از بین برد. من شخصاً از اهالی آن منطقه پرسیدم و آنها به من گفتند که هیچگونه اثری از شواهد باقی نگذاشتند و تا ساعت ۱۲ ظهر همان هشتم ژانویه کلیهٔ وسایل مسافران و قطعات هواپیما را با چندین کامیون بهجای نامعلومی بردند. ما گزارش خانم کالامار نخواندهایم، ولی با موضع و نظرات انجمن خانوادههای جانباختگان دربارهٔ این گزارش، موافقایم.
نظر شما راجع به گزارش نهایی ایران دربارهٔ فاجعهٔ سرنگونی هواپیمای اوکراینی که در ماه مارس امسال منتشر شد، چیست؟
حمیدرضا قاسمی: گزارش ایران چیزی جز دروغ و خیالپردازی نیست. جنایتی که جمهوری اسلامی کرده است، فقط باید در دادگاههای بیطرف بررسی بشود و دولت ایران باید به پای میز محاکمه کشانده شود.
چندی پیش محسن بهاروند، معاون امور حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجهٔ ایران، اعلام کرد که تعدادی از خانوادههای جانباختگان غرامت دریافت کردهاند، آیا با شما یا خانوادههایی که میشناسید، چنین صحبتی شده است و اگر شده است، پاسخ شما چه بوده است؟
حمیدرضا قاسمی: هیچ خانوادهای تاکنون نسبت به دریافت غرامت اقدامی نکرده است و همانطور که من در مصاحبه با ایران اینترنشنال خطاب به آقای اوحدی، رئیس بنیاد شهید، گفتم، حتی بهاندازهٔ انگشتان دست هم از کل خانوادههای پرواز، اقدام به دریافت غرامت نکردهاند. این دریافت غرامت و خانوادهٔ شهید [خواندن] هم یکی دیگر از ترفندها و پروپاگاندای جمهوری اسلامی است.
در ۲۰ ماه مهٔ گذشته، دادگاه عالی انتاریو پس از رسیدگی به شکایت چهار خانواده از خانوادههای جانباختگان، در حکمی حمله به پرواز ۷۵۲ را عامدانه و اقدامی تروریستی دانست. نظر شما دربارهٔ این حکم چیست و فکر میکنید چنین حکمی چه کمکی به دادخواهی خانوادههای بازماندگان خواهد کرد؟
سمیرا شاهوردی: تا جایی که من میدانم کانادا هنوز با قطعیت نگفته که شلیک به هواپیما عمدی بوده است. البته با چنین حکمی خیلی سریعتر پای جمهوری اسلامی به دادگاههای بینالمللی باز میشود، و همانطور که دولت اوکراین گفته است، اگر کانادا با دولت اوکراین همکاریهای لازم را بهعمل بیاورد، خیلی سریعتر به جواب میرسند. اصولاً کمک دولتها خیلی به روند دادخواهی کمک خواهد کرد.
امیدواریم نه در دادگاه انتاریو و تنها برای چهار خانواده، بلکه دولت کانادا به عامدانهبودن این جنایت رأی بدهد و با شکایتکردن از جمهوری اسلامی، هر چه زودتر در دادگاههای بینالمللی این حکومت را رسوا کنند.
اواخر ماه مهٔ گذشته، سازمان دیدبان حقوق بشر در گزارشی از آزار و شکنجهٔ تعدادی از اعضای خانوادههای جانباختگان پرواز ۷۵۲ خبر داد. نظرتان دربارهٔ این گزارش چیست؟ آیا احیاناً از اعضای خانوادهٔ شما در ایران هم تحت فشار بودهاند؟ یا همینطور اگر از آزار و اذیت دیگر خانوادههای جانباختگان هم خبری دارید، لطفاً بفرمایید.
سمیرا شاهوردی: در نظام اسلامی زندگیکردن مساوی با آزار و اذیت است. کما اینکه این رژیم ۴۳ سال است که مردم خود را به اسارت گرفته، اما در ارتباط با آزار و اذیت خانوادههای پرواز، همین که هرازچندگاهی به خانوادهها زنگ میزنند و از آنها درخواست میکنند که بیایند و رضایت بدهند، شکنجهٔ روحی بزرگی است. بهجز اینها چند بار به خود من زنگ زدند و شدیداً تهدیدم کردند و گفتند که شما حق مصاحبه با هیچ رسانهٔ خارجیای را ندارید.
اوایل ماه ژوئن امسال، چهار کشور کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا در ارتباط با پروندهٔ پرواز ۷۵۲ علیه ایران ادعای خسارت کردند. آیا شما این بیانیه را دیدهاید؟ آیا درخواستهای مطرحشده در این بیانیه با خواستههای شما بهعنوان عضو خانوادهٔ یکی از جانباختگان همراستاست؟
حمیدرضا قاسمی: در ارتباط با اعلام خسارت چهار کشور من هیچ اطلاعی ندارم، ولی ما خانوادههای پرواز تا روشنشدن پرونده و محکومیت عاملان و آمران این جنایت، هیچگونه غرامتی نخواهیم گرفت و اصلاً دیه و غرامت برای ما خانوادهها مفهوم خاصی ندارد. هیچ پدر و مادری در دنیا پیدا نمیشود که حاضر باشد جگرگوشهاش را بکشند و بعد بخواهند غرامتش را بگیرند.
تابستان امسال، ابراهیم رئیسی بهعنوان رئیسجمهور جدید ایران معرفی شد و آغاز به کار کرد. بهنظر شما این امر چه تأثیری بر روند رسیدگی به پروندهٔ شلیک به پرواز ۷۵۲ خواهد داشت؟
سمیرا شاهوردی: تغییر دولت، علیالخصوص، رویِکارآمدن ابراهیم رئیسی، هیچ تغییری در ارتباط با روند این پرونده ایجاد نمیکند. کما اینکه در زمان شلیک موشک به هواپیمای خودی، رئیسی در صدر قوهٔ قضاییه بود. او خودش یکی از آمران حملهٔ موشکی به هواپیماست.
دولت کانادا سرانجام گزارش تحلیلی خود را دربارهٔ پروندهٔ سرنگونکردن پرواز ۷۵۲ در اواخر ماه ژوئن منتشر کرد. موارد زیادی در این گزارش ۹۸ صفحهای مورد توجه قرار گرفته است. از جمله در این گزارش آمده است که «تیم تحقیقات جنایی کانادا مشخص کرده است که ایران در ارائهٔ توضیح موثق دربارهٔ چگونگی و دلیل سقوط پرواز PS752 توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کاملاً کوتاهی کرده است. در حالی که تیم تحقیقات جنایی هیچ مدرکی مبنی بر سرنگونی پرواز PS752 با نقشهٔ قبلی پیدا نکرده است، این موضوع بههیچوجه رافع مسئولیت ایران در قبال مرگ ۱۷۶ انسان بیگناه نیست.» در بخش دیگری آمده است: «مقامات غیرنظامی و نظامی ایرانی با تصمیمات، اقدامات و قصور خود مسئولیت تمام و کمال را بر عهده دارند. پرواز PS752 بهدلیل بیمسئولیتی، بیلیاقتی و بیتوجهی به زندگی انسانها، سرنگون شد.»، علاوه بر این جاستین ترودو، نخستوزیر کانادا، در مقدمهٔ این گزارش نوشته است: «اگر مذاکرات با ایران نتیجهٔ قابلقبولی برای کانادا بهنمایندگی از خانوادهها نداشته باشد، همهٔ گزینههای موجود از جمله مراجعه به دیوان بینالمللی دادگستری را دنبال خواهیم کرد.»، آیا شما این گزارش را خواندهاید. نظر شما دربارهٔ مواردی که اشاره کردیم و همچنین بقیهٔ بخشهای این گزارش چیست؟ نظرتان دربارهٔ واکنش محسن بهاروند، سخنگوی وقت وزارت خارجهٔ ایران، به این گزارش که گفته است از ارجاع احتمالی این پرونده به دادگاه لاهه بیمی ندارد، چیست؟
حمیدرضا قاسمی: من گزارش تحلیلی دولت کانادا را کامل نخواندهام، ولی تقریباً همهٔ خانوادهها از گزارش دولت کانادا رضایت ندارند و حتی از پلیس کانادا که گزارش خود را از این حمله تروریستی نخوانده و آبی به آسیاب جمهوری اسلامی ریخته اعلام نارضایتی کردهاند. در قبال آقای بهاروند که جدیداً ترفیع گرفته و بهدلیل خوشخدمتی به نظام، بهعنوان سفیر جمهوری اسلامی در لندن معرفی شده، باید بگویم که او و اشخاص دیگری که در جمهوری اسلامی فعالیت دارند، دربست در اختیار ایدئولوژی کثیف نظاماند و دروغگویی در ذات این اشخاص است.
در ماه ژوئیهٔ امسال، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح گفت که برای ۱۰ متهم کیفرخواستی در ۲۰۰ صفحه صادر شده و مدارک آن در اختیار وکلا قرار داده شده است. آیا شما هم وکیلی در این دادگاه دارید؟ و اگر پاسختان مثبت است، آیا وکیل شما از محتوای این کیفرخواست مطلع شده و شما را در جریان قرار داده است؟ امروز هم نخستین جلسهٔ رسیدگی به اتهامات این افراد در تهران برگزار شد، آیا شما در این دادگاه حضور داشتید و اگر پاسختان مثبت است، لطفاً از مشاهدات خودتان از این جلسه بفرمایید؟
حمیدرضا قاسمی: در ارتباط با متهمان پرونده باید گفت که این ۱۰ نفری که سازمان قضایی نیروهای مسلح بهعنوان مجرم معرفی کرده، هیچکدام در زمان حال حضور ندارند و حتی سه نفر اول پرونده که متهمان اصلی پروندهاند، در جنگ سوریه کشته شدهاند. بهجز نفر دهم، سرتیپ دوم صیدون که فرماندهٔ هوافضای استان تهران است، نفرات دیگر یا مجرماند یا قاچاقفروش!
دربارهٔ جلسهٔ دادگاه، باید بگویم که امروز [۲۱ نوامبر ۲۰۲۱] ما با سایر اعضای خانوادههای پرواز وعده کردیم که ساعت ۸ صبح در تقاطع خیابانهای عباسآباد و شریعتی جمع شویم. وقتی ما به آنجا رسیدیم، خانوادهها با بنر و عکس بچهها در آنجا حضور داشتند. حدوداً ما ۶۰ نفر از اعضای خانوادههای پرواز PS752 آنجا بودیم و حدوداً ۳۰۰ نفر نیروهای گارد ویژه و نیروی انتظامی از سرهنگ و سرگرد گرفته تا نیروهای رده پایینتر از سر خیابان معلم تا عباسآباد را قرق کرده بودند و نمیگذاشتند ماشینها تردد کنند. خانوادهها مدتی در آنجا ماندند و شعار دادند؛ شعارهایی مانند مرگ بر خامنهای، مرگ بر جمهوری اسلامی، مرگ بر سپاه. سپس نیروهای انتظامی ما را هدایت کردند بهسمت دادستانی. ما به حالت راهپیمایی و در حال شعاردادن رفتیم وارد دادسرای نظامی شدیم. آنجا موبایلها و اشیاء فلزی را از همهٔ ما گرفتند و چک بدنی خیلی شدیدی کردند. بعد رفتیم داخل دادگاه نشستیم. پیش از آنکه ما وارد دادگاه بشویم، متهمان را با لباس شخصی در ردیف اول دادگاه نشانده بودند و البته با نیروهای محافظی که دورشان گذاشته بودند تا ما خانوادهها به آنها نزدیک نشویم. بعد از خواندهشدن قرآن توسط یکی از کارمندان دادگاه، یکی از اعضای خانوادهها به قاری گفت شما که این قرآن را خواندید، ترجمهاش را هم برای ما بخوانید تا متوجه بشویم چه خواندید. که قاری پاسخ داد من نمیتوانم چنین کاری بکنم و رفت. بعد نمایندهٔ دادستان که آقایی بهنام نوروزی بود، شروع به خواندن کیفرخواست کرد. در این زمان خانوادهها همه معترض شدند و گفتند که این آقا حق ندارد این کیفرخواست را بخواند، چون این آقا همان کسی است که سال گذشته به یکی از پدر و مادرهای پرواز ۷۵۲ که دو تن از فرزندانشان را در سقوط هواپیما از دست دادهاند، گفته بود که «زدیم که زدیم، خوب کاری کردیم که زدیم.» با بالاگرفتن اعتراض خانوادهها و درخواست خانوادهها از رئیس دادگاه، او را از صحن علنی دادگاه بیرون بردند. بعد از بیرونرفتن او، خانوادهها فشار آوردند و گفتند که ما این کیفرخواست را قبول نداریم و این ۱۰ نفری که بهعنوان متهم معرفی شدهاند، برای ما قابلقبول نیست. متهمان دیگری هستند مانند آقای حاجیزاده، آقای شمخانی یا آقای سلامی؛ اینها هم باید حضور داشته باشند و دادگاه به آشوب کشیده شد و در اینجا رئیس دادگاه گفت پس ما میرویم و با وکلا مشورت میکنیم. حالا که پرونده نقص دارد، ما برای رفع نقص، دادگاه را موکول میکنیم به تاریخ دیگری. بعد از این قضیه با وکلا شور و مصلحت کردند و جلسهٔ بعدی دادگاه را به بهمنماه انداختند.
در روزهای اخیر امیرعلی حاجیزاده، فرماندهٔ نیروی هوافضای سپاه، در گفتوگویی دربارهٔ سرنگونکردن پرواز ۷۵۲ اظهارنظرهایی کرده است، از جمله گفته است که «علت اینکه ما تاکنون بعد این قضیه حرف نزدیم این است که [پرونده] متولی پیدا کرد و ما خودمان جزو متهمان هستیم. یعنی سازمان ما بههر حال در این قضیه مسئولیت پذیرفته و ما نمیتوانستیم بگوییم که این گوشهاش هم به کسی دیگر مربوط میشود. ما همهٔ مسئولیت را پذیرفتیم.» او همچنین اظهارنظرهایی دربارهٔ دلیل تأخیر در اعلام حملهٔ موشکی به پرواز اوکراینی کرده و گفته است که زمانبردن تصمیمگیری برای «شهید اعلامکردن جانباختگان» از دلایل اصلی این تأخیر بوده و همچنین گفته است که ابعاد قضیه برایشان مبهم بوده و فکر نمیکردند یک موشک با قدرت تخریب موشک تور بتواند خسارتی به هواپیمای مسافری بزند که آن هواپیما نتواند به فرودگاه بازگردد و به زمین بنشیند. نظر شما دربارهٔ این اظهارات چیست؟
سمیرا شاهوردی: این شخص به مرد هزارچهرهٔ نظام معروف است. ایشان طی سال گذشته بهکَرّات حرفهای ضدونقیض زیادی زدهاند، و هر کدام از حرفهای او را که بررسی کنید، به دروغگویی نظام و شخص حاجیزاده بیشتر پی میبرید و همچنین به عمدیبودن شلیک به هواپیما به اطمینان صددرصدی میرسید. این مرد واقعاً کریهترین چهرهٔ نظام جمهوری اسلامی است کما اینکه مانند سلف خودش است.
خواستهٔ شما بهعنوان یکی از بازماندگان قربانیان این فاجعه چیست؟
حمیدرضا قاسمی: خواستهٔ ما از جامعهٔ جهانی و دولتهای درگیر این جنایت این است که بدون اتلاف وقت و امتیازدادن به ایران، این پرونده را به دادگاههای بینالمللی ببرند و بر عمدیبودن این فاجعه صحه بگذارند.
جامعهٔ ایرانی کانادا چه کمکی میتواند در دادخواهی یا موارد دیگر به شما بکند؟ چه انتظاری از آنها دارید؟
حمیدرضا قاسمی: از ایرانیان کانادا درخواست میکنم پیگیر این فاجعه باشند و از خانوادهها حمایت کنند و همچنین برای از فراموشنشدن یاد این عزیزان هر آنچه میتوانند انجام بدهند.
با آرزوی صبر و بهامید بهسرانجامرسیدن دادخواهی شما، بار دیگر از وقتی که برای این گفتوگو گذاشتید، بسیار سپاسگزاریم.